MEŞHUR MATEMATİKÇİ: GELENBEVÎ İSMÂİL EFENDİ - 28 ARALIK 2020 MEVLANA TAKVİMİ

Mevlana Takvimi

Hanefî Mezhebi fıkıh ve kelâm âlimi, kadı, meşhûr Osmanlı matematikçisidir. 1143 (M.1730) senesinde Manisa’ya bağlı Kırkağaç kazasının, Gelenbe kasabasında doğdu. Doğduğu yere nisbetle Gelenbevî denildi. 1205 (M.1791) senesinde bugün Yunanistan sınırları dâhilinde bulunan Tırhala Yenişehiri’nde vefât edip, Bayraklı Câmii kabristanına defnedildi. İlimde, ahlâkta, ibâdette örnek bir Müslüman olan Gelenbevî İsmâil Efendi, zamanında pek tanınmadı. Vefâtından sonra, eserlerinin üstünlüğü ile kıymeti daha iyi anlaşıldı. Birçok talebe yetiştiren Gelenbevî İsmâil Efendi, pek kıymetli eserler kaleme aldı. 1763 tarihinde, yani muhtemelen daha 33 yaşındayken, bugün profesörlük denginde bir unvan olan müderrislik unvanına erişti. Gelenbevî İsmail Efendi ilme öyle âşıktı ki, günler ve geceler boyu İstanbul’un Zeyrek semtindeki evine kapanır, matematik, mantık ve eser verdiği diğer belagat, felsefe vb. sahalara dair eserleri mütalaa eder ve yine bu sahalarda eserler yazardı.

Gelenbevî İsmâil Efendi’nin eserlerinden biri meşhûr “Logaritma cetveli”nin şerhidir. Bu eserin yazılmasının hikâyesi şöyledir: Sultan Birinci Abdülhamîd Hân zamanında İstanbul’a gelen şımarık bir Fransız mühendisi, logaritma cetvelini İstanbul’da kimsenin bilmediği iddiasında bulunur. Yanındakiler de, ona güzel bir ders vermesi arzusuyla kendisini Gelenbevî İsmâil Efendi’ye götürürler. Fransız, verdiği logaritma cetveliyle ilgili soruya, tayin edilen zamana kadar cevap vermesini ister. İsmâil Efendi, müddet dolunca sorusunun cevâbını almaya gelene, logaritma ile ilgili yazdığı kitabı verir. Adam evirip çevirir, şerhi inceler. Tercümanı yardımıyla mütâlâa eder ve Reîs Râşid Efendi’ye; “Şu adam Avrupa’da olsaydı, ağırlığınca altın değeri olurdu.” diyerek hayret ve takdîrini ifâde eder.

Gelenbevî İsmâil Efendi’nin fen sahasında asıl mühim eseri, ömrünün sonlarına doğru yazdığı “Cebir” kitabıdır.

(İslâm Alimleri Ansiklopedisi)