"Birinci Meclis, Halkçılık Programı ve Bolşevizm” -Emel Akal I Vangelis Kechriotis Perşembe Konuşmaları

Tarih Vakfı

Birinci Meclis’te mebusların görünürde hiçbir parti aidiyeti olmamasına karşın, var olan tüm siyasi akımların temsilcilerini kapsıyordu. Tabii ki Meclis-i Mebusan’dan Ankara’ya gelen ve sonradan seçilen mebuslar Mondros Mütarekesi’ni kabul etmeyen direnişçi mebuslardı. Meclis’te başta İttihat ve Terakki Fırkası kapatıldıktan sonra oluşan kanatlar olmak üzere (Halk Zümresi, Yeşil Ordu Cemiyeti) Milli Türk Fırkası, Ahrar Fırkası üyeleri; komünist, Alevi, Kürt mebuslar bulunmaktaydı. Mustafa Kemal Paşa ise, ortak amaç uğrunda yan yana gelmiş ama hepsi kendi görüşleri doğrultusunda mücadeleye yön vermek isteyen bu siyasi aktörlerle ittifak halindeydi.

Halk Zümresi Berlin’deki Talat Paşa ile yakın irtibat halinde olan eski İttihatçı mebuslar tarafından, Mustafa Kemal’in Nazım Beyin dahiliye vekilliğinden istifasını sağlayınca kurulmuş görülmektedir. Nazım Beyin istifası 6 Eylül 1920, Halk Zümresi programının Yeni Gün gazetesinde yayımlanma tarihi 8 Eylül’dür. Bu tarihte Enver Paşa’nın Sovyet Rusya’da olması, Talat Paşa’nın Bolşeviklerden başka hiçbir dayanağı olmaması dolayısıyla programlarda sosyalist izler bulunmaktadır. Halk Zümresi’nin siyasi programı 28 maddeden oluşmakta, yasama ve yürütme yetkisi Sovyet karşılığı olarak kullanılan Büyük Şûraya verilmektedir. Toprakta özel mülkiyet kaldırılacaktır (madde 22: Arazinin rakabesi Beyt-ül mala [İslam devletlerinde devlet hazinesi] aittir). Eğitim ve sağlık hizmetleri karşılıksız olarak devlet tarafından karşılanacaktır. Azası halk tarafından müntehap [seçilmiş] Halk Mahkemeleri teşkil olunacak, üretim ve tüketim kooperatifleri kurulacak, en gerçek sermayeyi emek teşkil edecektir. Programda Bolşevizm, Sovyet Rusya veya sosyalizmden söz edilmemektedir (Tunçay, 1991; 165-66).

1920 yılının sonbaharında hızlı bir program trafiği görüyoruz. Kör Ali İhsan Beyin ve Eyüp Sabri Beyin programlarının yanında Mesai ve Halk Şûralar Fırkası programı da Talat Paşa’ya gönderilmiştir. Bütün bu gelişmelerden Mustafa Kemal’in habersiz olduğu düşünülemez. Mustafa Kemal Meclis’e sunduğu Halkçılık Programı’yla, Şark Mefkürecilerinin, Yeşil Orducuların elinden halkçılık silahını almıştır.

Mustafa Kemal, ortada dolaşan programların adeta bir bileşkesi olan Halkçılık Programı 13 Eylül 1920 tarihinde, Hükümetin beyannamesi olarak, Mustafa Kemal imzasıyla Meclis’e sunulmuştur. Program 18 Eylül’de Meclis’te görüşülmeye başlanmış, tartışmalar 18 Kasım’da başlamış, 21 Ocak 1921’de kabul edilmiştir. Maksat ve Meslek, Mevaddı Esasiye, İdare, Vilâyet, Kaza, Nahiye bölümlerini kapsayan 29 madde ve Müfettiş-i Umumilik başlığı altında iki madde ile toplam 31 maddedir.