افغانستان در تنگنای کشمکش منافع همسایگان؛ هند و پاکستان

رادیو جامعه (پادکست اجتماعی)

تردیدی نیست که منافع راهبردی کشورهای منطقه در افغانستان فقط به دو کشور روسیه و چین خلاصه نمی‌شود و کشورهای دیگری نیز وجود دارند که منافع آن‌ها با وضعیت افغانستان مرتبط است.
هند تحولات اخیر افغانستان را افزایش نفوذ دشمن هسته‌ای و سنّتی‌اش- پاکستان- می‌داند. هند بدون هیچ شک و تردیدی از دولت پیشین افغانستان حمایت می‌کرد و پیوسته برای همکاری با کابل تلاش می‌کرد. هند در دو دههٔ اخیر توانسته بود روابط تجاری گسترده‌ای با همسایه شمالی پاکستان داشته باشد، علاوه بر آن که سعی می‌کرد دولت افغانستان را در برابر جنبش طالبان و سایر گروه‌های مشابه آن تقویت کند، با این وجود، سقوط دولت افغانستان و تجزیه ارتش ملی آن، به طالبان فرصت داد که با ساختاری متفاوت نسبت به گذشته به قدرت باز گردد و با استفاده از امکانات فراوانی که از دولت سابق برایش به ارث ماند، هدف‌های داخلی و منطقه‌ای خود را به پیش برد.
البته حضور طالبان در قدرت، زمینه را برای گسترش نفوذ پاکستان در افغانستان فراهم می‌کند، به ویژه این که شماری از قبایل و گروه‌های قومی پاکستان با شهروندان ساکن جنوب و شرق افغانستان پیوند نژادی و زبانی دارند. از سوی دیگر، بر ‌کسی پوشیده نیست که سازمان القاعده، قلمرو پاکستان را عمده‌ترین پناهگاه خود در منطقه می‌داند. رهبران و افراد وابسته به القاعده همواره در نقاط مختلف این کشور قرار گرفته اند. القاعده تا جایی در بهره‌برداری از قلمرو پاکستان موفق است که اسامه بن‌لادن، رهبر القاعده، سال‌ها در نزدیکی پادگان نظامی ارتش در شهر ایبت‌آباد پاکستان ساکن بود و عملیات تروریستی را از آنجا رهبری و مدیریت می‌کرد.
از سوی دیگر، هند سعی می‌کند از تاثیرگذاری ناشی از گسترش نفوذ روزافزون پاکستان (متحد چین) در افغانستان بر کشمکش‌های هند و چین بر سر نپال، سیکیم، بوتان، و مناطق دیگری از هیمالیا که مورد مناقشه دو کشور است، جلوگیری کند. این در حالی است که افزایش نفوذ پاکستان در افغانستان می‌تواند بر موارد دیگر اختلاف میان هند و پاکستان، به ‌ویژه در مورد جامو و کشمیر که منابع مهم آبی و کشاورزی آنها اهمیت فراوانی دارد، تاثیر منفی به‌جا گذارد.
در حالی‌ که هند از نقش پاکستان در آینده افغانستان ابراز نگرانی می‌کند، پرسش‌های بسیاری نیز در مورد اولویت‌های اساسی پاکستان، کارت‌های بازی قابل استفاده، روابط این کشور با قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، و گزینه‌های پاکستان برای بهره‌گیری از حضور طالبان در قدرت مطرح است که نیاز به پاسخ دارد.
به نظر می رسد که اسلام‌آباد در گام نخست تلاش خواهد کرد تا افغانستان را به شبکه ائتلاف‌های بین‌المللی پاکستان پیوند دهد. این در حالی است که روابط پاکستان با آمریکا در طی حدود دو دهه گذشته شاهد تنش‌هایی بوده و در سه مورد میان آن‌ها اختلاف‌نظر وجود داشته است: مداخله نکردن آمریکا در مسئله کشمیر، اتهام‌های مکرر آمریکا علیه پاکستان مبنی بر حمایت از سازمان‌های تروریستی، و عملیات نظامی آمریکا در داخل مرزهای پاکستان که باعث شد ارتش و دولت پاکستان به ‌شدّت احساس سرافکندگی و ناتوانی کنند.